..bomen zijn vooral een Uitdrukking van het Ene, in de menselijke verscheidenheids wereld, waarin de Natuur zich offert aan de Mens

 Column

‘Dienstverlening door het ecosysteem?’ Alsof de natuur er voor ons is

Irene van Staveren15 april 2025, Trouw

Bomen zijn krachtige economische metaforen. Het geld groeit niet aan een boom of de economische groei is zodanig dat de bomen tot in de hemel groeien. Of wat te denken van het plaatje van een palmboom dat de Oeso (Organisatie van Economische Samenwerking en Ontwikkeling) gebruikt om aan te geven hoe landen scoren op brede welvaart? Elke palmtak staat voor een dimensie van welvaart, van wonen tot milieu en van gezondheid tot de balans tussen werken en leven.

Soms zijn bomen meer dan alleen een metafoor. In Amsterdam staan ze op de balans als natuurlijk kapitaal. En bedrijven die hun CO2-uitstoot willen compenseren kunnen dat doen door te investeren in bossen omdat bomen veel CO2 opnemen. Ik was pas bij een lezing waarin naar voren kwam dat bossen en andere natuur ruim dertig verschillende functies verrichten voor de mens.

Ik had eerlijk gezegd nooit verwacht dat het er zoveel zouden zijn. Maar inderdaad, ga maar na: bijen zorgen voor bestuiving, natte graslanden voor waterbuffers, planten voor grondstoffen voor medicijnen en natuurlijk is de meest evidente functie van de natuur voor de mens dat het drinkwater, zuurstof en voeding levert.

Natuurfuncties zijn gratis

Bij de vragen na afloop van de lezing had iemand uit het publiek een opmerking over de lange lijst met natuurfuncties. Die functies worden trouwens ook wel ‘dienstverlening door het ecosysteem’ genoemd, een wel heel vereconomiseerde term. Alsof de natuur er voor ons is.

Natuurlijk betalen we voor de productie van voedsel en drinkwater en medicijnen zodra bedrijven met hun innovatie, arbeid en ondernemersgeest deze op de markt brengen. Maar de meeste van de natuurfuncties zijn gratis en voor niks. Schone lucht, waterbuffering, bestuiving, de genendiversiteit en CO2-opname. De opmerking uit het publiek ging precies hierover. Wanneer de natuur zoveel gratis voor ons doet, wat gebeurt er dan eigenlijk als we bedrijven toestaan om er één functie uit te halen en die te vercommercialiseren?

De economische theorie is daar heel duidelijk over: dan creëer je een prikkel om juist in die ene functie te investeren, zelfs als dat ten koste gaat van de andere functies. Dat noemen wij een perverse prikkel.

Terug naar de boom als metafoor

De opmerking uit het publiek was dus geheel terecht: pas op met betalen voor selectieve ecosysteemdiensten uit die lange lijst van ruim dertig stuks. Want voor je het weet wordt alleen die functie beschermd, terwijl de andere functies veronachtzaamd worden.

Is dit slechts een theoretisch risico? Helaas niet, zodra traditionele gemeenschappen het beheer van gemeenschappelijke bossen en graslanden wordt ontnomen. In dezelfde lezing werd namelijk verteld over hoe in India de lokale bevolking juist al die natuurfuncties erkent en ondersteunt, met gezamenlijk waterbeheer, behoud van biodiversiteit in plaats van monoculturen, en onderlinge regels voor begrazing. Maar wanneer hun bossen worden geprivatiseerd zodat bedrijven er hun CO2 mee kunnen compenseren, wordt de lokale bevolking verdreven en daarmee hun eeuwenlange kennis van natuurbehoud van álle dertig functies.

Misschien moeten we toch weer terug naar de boom als metafoor. Want ze zijn er niet voor ons, maar voor zichzelf. Juist daarom plant een collega van een agrarische hogeschool af en toe een boom midden op een zandpad, zodat we daar dan letterlijk even bij stil moeten staan.

Irene van Staveren is hoogleraar ontwikkelingseconomie aan de Erasmus Universiteit. Voor Trouw schrijft ze om de week een column over economie. Lees ze hier terug.