wat jammer dat ik niet ziek ben: misschien hoor ik niet in die overgediagnosticeerde zieke Nederlandse samenleving thuis

 

Raad voor Volksgezondheid waarschuwt: ‘Nederland op weg naar een zieke samenleving door overdiagnostiek’

Door een ‘explosie’ aan screenings, tests en diagnoses maakt Nederland zichzelf ziek. Daarvoor waarschuwt de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving in een hard rapport over de keerzijde van de eindeloze mogelijkheden in de zorg. De ontwikkeling wordt niet zelden aangejaagd door commerciële belangen en influencers. ,,Straks staat iedereen als ziek of bijna ziek te boek.’’

AD Ellen van Gaalen 15-04-25

Scans, bloedonderzoeken, echo’s, zelftests, bevolkingsonderzoeken, ‘total body scans’. De rij met tests en screenings om een diagnose te kunnen stellen, wordt snel langer. Technisch is er steeds meer mogelijk om uit te zoeken of iemand iets onder de leden heeft.

Daar maken patiënten én artsen gretig gebruik van, constateert de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving in een uitgebreid rapport dat dinsdag verschijnt. Wie de grafiek van het aantal MRI-scans sinds 1990 bekijkt, ziet bijvoorbeeld een steil stijgende curve. De raad noemt dat een voorbeeld van diagnose-expansie.

Dat we met zijn allen fors meer testen en onderzoeken heeft een keerzijde, waarschuwt voorzitter Jet Bussemaker. ,,Als we niet uitkijken, zijn we straks juist allemaal ziek.” Immers, hoe meer we testen, hoe meer problemen er worden gevonden. Zelfs als mensen niet eens klachten ervaren. ,,Niemand is 100 procent gezond. Op een scan is, als je goed zoekt, altijd iets te vinden”, aldus Bussemak

Onderzoek naar nadelen

Over de nadelen van onze ‘diagnose-expansie’ gaat het echter nauwelijks. Negentig procent van de wetenschappelijke onderzoeken naar screenings is gericht op de positieve kant ervan. Slechts in tien procent van de onderzoeken is aandacht voor de keerzijde.

Alleen al bij de bevolkingsonderzoeken naar bijvoorbeeld borst- en darmkanker belanden eindeloos veel mensen in de medische molen door een vals positieve uitslag. Bij borstkanker is meer dan 70 procent van de verwijzingen na screening vals alarm. Bussemaker: ,,Dat brengt enorm veel stress en onzekerheid met zich mee. Je kunt er zelfs klachten van krijgen. Daar is veel te weinig oog voor.”

Daarmee zegt ze niet dat niemand meer moet meedoen aan bevolkingsonderzoeken, haast Bussemaker zich te zeggen. ,,Het is een aanmoediging om kritisch te blijven kijken.” En bovendien met elkaar te discussiëren over hoe zwaar we die negatieve kant laten meewegen. Waarom zouden we een bevolkingsonderzoek voor longkanker opstarten zonder flink te investeren om te voorkomen dat mensen gaan roken? ,,Het heeft meer zin om te voorkomen dat mensen ziek worden dan te screenen of iemand al ziek is.”

Medische zelftesten

De techniek begint ons tegen te werken, constateert de Raad. Als er meer mogelijkheden zijn, willen mensen die benutten. Het is te zien in de opmars van medische zelftests. Drogisten verkopen steeds meer kits waarmee consumenten bijvoorbeeld kunnen testen of ze een blaasontsteking hebben, hoe hoog hun stresshormoon cortisol is en of ze in de overgang zitten. ,,We denken dat ons leven en onze gezondheid maakbaar zijn. Als we niet uitkijken, gaat technologie bepalen wat we als wel en niet ziek ervaren.”

Daarbij spelen commerciële belangen een grote rol, bijvoorbeeld van influencers die geld krijgen als ze zo’n zelftest aanprijzen. Of van aanbieders van total body scans die geld verdienen met het scannen van mensen.

Maar ook artsen en fondsen die aan bekendheid van bepaalde aandoeningen werken, duwen de zorg richting meer diagnoses. De Raad ziet hoe definities voor ziektes steeds verder worden opgerekt. Soms ten goede: zo krijgen meer mensen cholesterolverlagers, omdat bekend is dat sneller een risico op hart- en vaatziekten ontstaat. Maar soms speelt het overdiagnose in de hand.

Vroeg alzheimer

Zo zijn er onderzoeken naar vroege kenmerken van de ziekte van Alzheimer, waardoor mensen in de toekomst pre-alzheimer kunnen krijgen. ,,Wat heb je aan zo’n diagnose als je die niet kunt behandelen”, werpt Bussemaker op. Ook komt er meer aandacht voor prediabetes, een potentieel voorstadium van diabetes type 2. ,,Het is helemaal niet gezegd dat die mensen daadwerkelijk diabetes krijgen.”

De uitslagen van alle diagnostische tests leiden vaak tot allerlei vervolgonderzoeken. De zorgkosten lopen op en er ontstaan wachtlijsten. ,,Je ziet het bijvoorbeeld goed in de ggz. Mensen met een lichte zorgvraag kunnen daar vrij snel terecht, maar voor mensen met een zware vorm van autisme is geen plek”, illustreert Bussemaker.

Overigens ziet de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving het kritische rapport niet als verwijt naar zorgverleners en patiënten. Wel hoopt ze de discussie aan te wakkeren over nut en noodzaak van alle medische mogelijkheden. Bussemaker: ,,Natuurlijk kunnen de tests soms het verschil betekenen tussen leven en dood. Maar we moeten zoeken naar de balans om te voorkomen dat we straks alleen maar met ziekte bezig zijn.”