Was ‘gebedsgenezeres’ Greet Hofmans wel de kwade genius die koningin Juliana bespeelde?
‘Gebedsgenezeres’ Greet Hofmans werd in één klap wereldberoemd omdat ze koningin Juliana pacifistische gedachten zou influisteren. Was ze wel de kwade genius? Biograaf Han van Bree: ‘Ik kan nergens slechtheid vinden’.
redacteur geschiedenis en koningshuis
Ze was een heks, een duivelin, een boosaardige vrouw en ‘een tweede Raspoetin die magische invloed zou hebben op het Nederlandse hof.’ Over gebedsgenezeres Greet Hofmans hadden de kranten tijdens haar leven geen goed woord over. Ze zou koningin Juliana in haar greep hebben gekregen. Ze zou een constitutionele crisis veroorzaakt hebben.
Hofmans had de gave om te genezen – zei ze zelf. Daarom werd ze bij de Oranjes uitgenodigd: prinses Marijke (later Christina) had een oogafwijking. Net als de Russische monnik Grigori Raspoetin een halve eeuw eerder, werd haar gevraagd het jongste kind van de koninklijke familie te genezen. En zoals Raspoetin de tsaar bespeelde, zo zou Hofmans Juliana bespeeld hebben.
Hofmans zou een huwelijkscrisis hebben veroorzaakt tussen Bernhard en Juliana. Ze zou de koningin pacifistische gedachten hebben ingefluisterd, die de Nederlandse relatie met de Navo negatief hadden beïnvloed. Tenminste: dat is wat het Duitse blad Der Spiegel in 1956 schreef, nadat Bernhard informatie had gelekt.
Zo werd een vrijwel onbekende gebedsgenezeres in één klap wereldberoemd. De beruchte ‘Hofmansaffaire’ was geboren. Juliana moest gedwongen breken met de vrouw in de grijze mantelpakjes, die ze haar ‘engel’ noemde.
Historicus Han van Bree vroeg zich af: wie wás deze wonderlijke vrouw nu echt? Hij verdiepte zich tien jaar in haar leven, neusde door vele nieuwe privé-archieven en leverde een leesbare biografie van ruim vijfhonderd pagina’s af. ‘Het vertroebelde oog’ verscheen dinsdag.
Uw conclusie: ze was geen duivelin, geen Raspoetin, geen sekteleider. Om met de deur in huis te vallen: vindt u het tijd voor eerherstel?
“Eerherstel? Daar ga ik niet over. Mijn boek is ontstaan vanuit verbazing. In de jaren negentig maakte ik een documentaire over Hofmans. Ik dacht: Hofmans was gestoord, Juliana was gek, de kring mensen rondom hen raar… een vrij helder wereldbeeld. Maar toen kwam ik in contact met mensen voor wie Hofmans belangrijk was geweest, zo’n beetje een heilige. En toen dacht ik: deze mensen zijn helemaal niet gestoord. Ze vertellen positieve verhalen over de heks. Wat klopt hier niet?”
Wie was Greet Hofmans volgens u wél?
“Ze was een vrouw met een passie. Met een wil om de wereld beter te maken. Niet eens zozeer door mensen te genezen, maar door mensen terug te brengen naar God. Honderden, misschien wel duizenden mensen zijn tijdens haar leven bij haar te rade gegaan. Ze geloofde dat ze een boodschapper van God was.
“Ik ben echt oprecht overtuigd van haar integriteit. Je kunt niet twintig jaar een rol spelen zonder daarin te geloven. Ik kan haar nergens betrappen op faken en ze vroeg geen geld. Ik heb me steeds afgevraagd: mis ik iets? Waarom zeggen mensen dat zij slecht is? Ik kon nergens slechtheid vinden. Ik heb bijna niemand ontmoet die twijfelt aan haar integriteit. ”
Behalve de buitenwereld…
“Dat zijn mensen die haar niet kennen, die het hebben van horen zeggen. Net als bij Raspoetin is het beeld van Hofmans bepaald door haar tegenstanders. Bernhard had er baat bij dat hij werd gezien als de rationele man, tegenover de labiele Juliana die was gevallen voor een gebedsgenezeres. Greet Hofmans is verhekst en tot zondebok gemaakt.”
In uw boek komt ze, verrassend genoeg, naar voren als een mental coach avant la lettre.
“Wat Hofmans betekende voor mensen, is een kant van haar die nog nooit is belicht. Als mensen bij haar kwamen, dan erkende zij hun problemen. Ze droeg mensen op aan God. Ze bood hoop en troost in een tijd dat weinig mensen over hun emoties praatten. Ze eindigde al haar gesprekken met: ‘Het komt goed’.
“Wat ze voortdurend deed, was mensen vertrouwen geven. Je kunt het! Ze had charisma en wijsheid van nature, zeggen de mensen die haar ontmoet hebben. ‘Zij zag meer dan wij’, zei iemand over haar. Iemand anders vertelde: ‘Zij kon een vraag stellen of een opmerking maken, waardoor je dacht: wacht even… waardoor mensen hun leven veranderden’.”
Bent u in die tien jaar een beetje van Greet Hofmans gaan houden?
“Ik zeg altijd: ik gun ieder gezin een Greet Hofmans. En daarmee bedoel ik een betrokken buitenstaander die de situatie van het gezin kent en bij wie iedereen terecht kan met problemen. Ik raakte ook ontroerd door de manier waarop Hofmans met jongeren omging. Hoe serieus ze hen nam.
“Wat zij mensen gaf, was oprechte aandacht. Dat is nog steeds een zeldzaam goed. Mensen durfden bij haar zichzelf te zijn en over emoties te praten. Ze oordeelde niet. Dat vind ik een redelijk indrukwekkend uitgangspunt. Tegelijk was Hofmans beslist geen heilige. Ze was bij tijden warrig en ze vertelde ook mythes over haarzelf.”
Visioen van God
Greet Hofmans groeit op in De Jordaan in een arm gezin. Maar het imago dat ze cultiveerde van de eenvoudige, volkse vrouw tot wie God ineens in een visioen kwam, klopt niet helemaal, beschrijft Van Bree in zijn boek. Al op jonge leeftijd komt ze via haar moeder in contact met de theosofische vereniging en wordt daar ook intellectueel gevoed.
Theosofie is een ‘wijsheidsreligie’ die ervan uitgaat dat alle religies en grote ideeën uit één universele wijsheid voortkomen. Dit gedachtegoed vormt Hofmans, maar ze laat het deels weer los. In de periode vóór het ‘plotselinge’ visioen, is ze veel bezig met christelijke spiritualiteit. Ze doet zelfstudie en verzamelt flink wat culturele en religieuze bagage.
Ze doet tijdens de Tweede Wereldoorlog verzetswerk en komt dan in contact met de spirituele schrijver Wim Kaiser. In zijn werkkamer hangt een portret dat Hofmans een schok en rillingen bezorgt, zou ze zelf later vertellen. Het is een afbeelding van de dan al overleden Marie Exler, een homoseksuele kippenboer uit Hattem die zich verdiepte in astrologie.
Op 2 maart 1946 krijgt Hofmans een visioen op haar zolderkamer in Amsterdam. De wanden van haar kamer verwijden zich, een onbeschrijflijk licht komt binnen. Ze hoort zeggen: ‘Jij wilt wat voor de mensheid doen vanuit het onvergankelijke Licht – dit kan – ontdoe je van alle bezit, houd het hoognodige, zeg je betrekking op en wacht af wat er gaat gebeuren’.
Vanaf dat moment heeft Hofmans het idee dat kippenboer Exler, de man van het schilderij, door haar heen spreekt. Hij geeft haar orders, zij volgt ze op. Hij draagt haar op om ascetisch te leven. Om midden in de nacht ineens een koude douche te nemen. Hij stuurt haar - gelooft ze - uiteindelijk naar Hattem waar ze in een klein hutje gaat wonen.
Al snel doen in Hattem en de wijde omtrek verhalen de ronde over haar wonderbaarlijke genezingen. Ze gaat een dag per week in het dorpscafé zitten om mensen te ontvangen. Ze wordt een lokale beroemdheid: er vormen zich grote rijen voor de kroeg. Hofmans groeit uit tot ‘het biddende vrouwtje’ van de Veluwe. Ze luistert en draagt mensen op aan God.
U oordeelt niet over haar lijntje met boven. Doet u dat bewust niet?
“Ik ben zelf ongelovig, maar in dit boek was mijn uitgangspunt: Who am I to doubt these mysteries? Ik ga als biograaf over het functioneren van Hofmans en hoe de omgeving daar toen op reageerde. Hofmans was bijzonder, maar niet uniek. In de jaren vijftig was spiritisme heel populair en helemaal niet zo vreemd.”
Wat opvalt is dat u de term ‘doorgeefster’ ook in uw eigen tekst gebruikt. Verdwijnt daarmee niet de afstand die u als biograaf moet betrachten?
“Nee, ik bewaar voldoende afstand. Ik had een synoniem nodig voor Hofmans en zo werd zij genoemd door haar omgeving. Dit was ook hoe ze zichzelf zag. Het ging haar nooit om haarzelf, ze stond in dienst van God, ze gaf alleen boodschappen van gene zijde door.”
Het was geen toeval dat Hofmans aan het hof terecht kwam, is één van uw bevindingen.
“Daar is duidelijk naartoe gewerkt. Ze had eerder een jongen behandeld die dezelfde oogafwijking had als prinses Marijke. Daardoor dachten Hofmans en haar rechterhand Kaiser: wie weet kunnen wij iets voor haar betekenen. En dan kan het koningshuis ook iets voor ons betekenen: dan kan koningin Juliana óns verhaal over grenzen heen verspreiden.
“Dus schreven allerlei vrienden van Hofmans brieven aan het hof. Hofmans schreef ook zelf aan de vorstin. Ondertussen schakelden ze vrienden van Bernhard in, die hem vertelden over iemand die wonderbaarlijke genezingen op haar naam had staan. Uiteindelijk is het Bernhard die Hofmans uitnodigt op het hof. Daar ontfermt ze zich over prinses Marijke.”
Wat is ervan waar dat Hofmans Juliana in haar greep kreeg?
“Het blijft in zekere zin speculeren, want de dagboeken van Juliana zijn niet beschikbaar. Als ik zie wat Hofmans belangrijk vond, dan is dat niet de dagdagelijkse politiek. Ze is bezig op een hoger niveau de wereld te verbeteren. Wie er minister wordt, dat maakt haar niet uit.
Ik denk dat ze Juliana vooral bevestigde in wat die zelf al wilde.
Ik denk dat ze Juliana vooral bevestigde in wat die zelf al wilde.
“Hofmans heeft gedaan wat Bernhard heeft nagelaten. Ze heeft gezegd: Juliana: jij wordt een heel goede koningin. Jij kunt het. Zoals minister Joseph Luns indertijd zei: ‘Juliana heeft dat Hofmans-mens helemaal niet nodig om eigenwijs te zijn’. Ik denk dat dat redelijk goed gezien is.”
Hofmans en haar kring wilden het koninklijk huis doelbewust gebruiken om hun eigen ideeën te verspreiden. Is dat dan geen actieve beïnvloeding?
“Als je een goed boek leest, kun je toch ook beïnvloed worden? Juliana en ook Wilhelmina waren van zichzelf heel religieus. Dus de ideeën van Hofmans vielen in vruchtbare aarde. In die tijd heeft Willem Drees, de toenmalige minister-president, gezegd: ‘Het maakt niet uit van wie Juliana haar adviezen krijgt, of dat van de melkboer is, of van mevrouw Hofmans: als ze zich maar gedraagt binnen de lijntjes van de constitutie’. En dat deed ze.
“Hofmans wilde mensen terugbrengen naar God. Ze geloofde dat de wereld daar uiteindelijk beter van zou worden, omdat Gods heerschappij op aarde hersteld zou worden. Dit was trouwens ook het officiële uitgangspunt van de kerk in die tijd. Dit streven was dermate vaag dat het…”
Geen kwaad kon, bedoelt u?
“Dat denk ik ja. Ook omdat de kern van Hofmans denken was dat iedereen individueel zijn weg moest vinden.”
Wat wel kwaad kon, was dat Hofmans mensen afraadde om naar de dokter te gaan en te vertrouwen op God.
“Dat had soms ingewikkelde consequenties. Dat mensen inderdaad geen arts inriepen als hun kinderen ziek waren. Maar de gevallen die ik ken, tot en met Beatrix aan toe, zijn allemaal goed afgelopen. Er is een onderzoek naar haar ingesteld door justitie rond 1950. Hofmans werd niet vervolgd, maar er zijn wel gesprekken met haar geweest.
“Daarna zag ze zichzelf niet meer als genezeres. Ook stelde ze geen diagnoses meer. In diezelfde periode liet ze ook het idee los dat Exler door haar sprak. Vanaf dat moment was het Christus zelf die door haar spreekt. Hofmans maakte dus zelf ook een ontwikkeling door.”
Juliana moest het contact met haar ‘engel’ verbreken na het stuk in Der Spiegel. Hoe was dat voor Hofmans?
“Het rare voordeel voor Hofmans was dat ze door die affaire veel meer cliënten kreeg. Ze kreeg het drukker dan ze het daarvoor had. Wel werd ze lastig gevallen door de internationale pers. Ze werd bedreigd. Dat was natuurlijk niet fijn. Maar wat ik bijzonder vind is: als ze had gewild, had ze kwaad gekund. Als ze echt een heks was geweest, had ze de vuile was buiten gehangen. Ze wist alles van Soestdijk uit de jaren vijftig. Maar ze heeft er nooit, in geen enkel interview, over gepraat.”
Greet Hofmans overleed in 1968 aan maagkanker. Als ze nog leefde, zou u dan bij haar langsgaan voor een consult?
“Nee, ik mis het religieuze gen. Maar ik had haar graag een keer gesproken. Ik had met haar naar Beethoven willen luisteren of met haar willen schaterlachen, zoals ze – volgens de mensen die haar gekend hebben – vaak deed.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten