vrijdag 24 maart 2017

relatie tijd met ruimte in gebaar/voorstelling

Het verleden ligt boven, de toekomst beneden

Deze publicatie is onderdeel van het thema: Over taal gesproken
Nederlanders en Engelsen gebaren meestal van links naar rechts als ze tijd uit willen drukken. Chinese sprekers gebaren niet alleen horizontaal, maar ook verticaal: van boven naar beneden. Maar hoe zit het nu met Chinees-Engelse tweetaligen? Dat onderzochten taalwetenschappers uit Nijmegen en Tilburg.
2721507697 d93bd00a7b z
De manier waarop mensen hun spraak ondersteunen met gebaren, is cultuurspecifiek. subharnab voor Flickr via CC BY 2.0
Als mensen praten, ondersteunen ze hun spraak vaak met lichaamsgebaren. Die gebaren – meestal met de handen – verschillen nogal per cultuur. Neem de gebaren om tijd uit te drukken. Als wij het hebben over vorige week en volgende week kunnen we naar achter en naar voren wijzen, of naar links en naar rechts. Maar er zijn ook culturen waar de richting van het gebaar heel anders is.
Als sprekers van het Aymara in het Andesgebergte het over de toekomst hebben, wijzen ze juist naar achteren. Inwoners van Pormpuraaw, een Aboriginal-gemeenschap in het Australische Queensland, wijzen bij het benoemen van het verleden altijd naar het oosten. Hun tijdslijn loopt van oost naar west. En in China gebruikt men, naast een horizontale as, ook een verticale as: voor het verleden wijs je naar boven, voor de toekomst naar beneden.

Metaforen

Vaak zien we dat gebaren die verwijzen naar tijd, parallellen vertonen met ruimtelijke metaforen. In het Nederlands kunnen we zeggen: ‘De toekomst ligt ver voor ons’, of ‘Die periode hebben we nu achter ons gelaten’. Op dezelfde manier kunnen we met gebaren de tijd voor en achter ons lichaam plaatsen. Ook kunnen we zeggen: ‘We gaan nu even terug in de tijd’ en daarbij een horizontale tijdslijn voor ons lichaam uitbeelden, van links naar rechts. Hetzelfde geldt voor het Engels.
Klaslokaal
De verticale representatie van tijd in China vindt misschien zijn oorsprong in het vroegere schriftsysteem dat van boven naar onderen liep. Lang geleden werd namelijk al geschreven op een specifiek soort bamboe met een textuur die zich meer leende voor een schriftuur van boven naar onderen. Flickr, cleverclaire via CC BY 2.0
De verticale as die we uitgebeeld zien in de handgebaren van Chinezen, vinden we ook terug in hun metaforen. ‘Vorige week’ kunnen ze metaforisch uitdrukken als ‘boven week’ en volgende week als ‘beneden week’. En de week na volgende week is letterlijk vertaald ‘beneden beneden week’. Het interessante is dat Engelsen die Chinees leren, soms ook anders gaan gebaren. Als ze de ruimtelijke metaforen van beneden naar boven onder de knie hebben, gaan ze soms ook gebaren op een verticale lijn. Andersom blijven Chinezen soms verticaal gebaren als ze Engels spreken.

Chinees-Engels

Een team van Nederlandse onderzoekers deed een experiment met 46 Chinees-Engelse tweetaligen. Allen waren studenten afkomstig uit China, die een Engelstalig studieprogramma volgden aan de universiteit van Tilburg. Hun moedertaal was Mandarijn, en hun tweede taal Engels. Het ging om zogenaamde ‘laat-tweetaligen’ aangezien ze niet van kinds af aan al twee talen spraken. De gemiddelde leeftijd waarop ze Engels leerden was 11 jaar. Wel beheersten ze het Engels allemaal op vrij hoog niveau. Elke student nam twee keer deel aan het experiment, met tien dagen tussentijd: één keer in het Chinees, en één keer in het Engels.
Tijdens het experiment zaten de studenten in een ruimte samen met een gesprekspartner. Voor hun neus stond een computerscherm, waarop steeds nieuwe woorden verschenen. Elk woord kwam twee keer voorbij. De proefpersonen kregen de taak om de woorden te onthouden. Na afloop moesten ze alle woorden herhalen en thematisch categoriseren, en aan hun gesprekspartner uitleggen wat die woorden betekenen.
Tweetaligen
Gebaren bij het uitspreken van ‘vorige week’ en ‘volgende week’ in het Chinees (verticaal), ‘gisteren’ en ‘morgen’ in het Chinees (horizontaal) en ‘vorige week’ en ‘volgende week’ in het Engels (horizontaal) door dezelfde deelnemer. Klik linksboven voor een vergroting. Yan Gu e.a. 2017

Verticaal of horizontaal

De studenten kregen te horen dat het een geheugentest was; ze waren dus niet op de hoogte van het werkelijke doel van het onderzoek. Hun uitleg van de woorden werd vastgelegd op video, zodat de onderzoekers na afloop konden analyseren welke gebaren de studenten gebruikten tijdens het praten. In de woordenlijst zaten veel woorden verstopt die naar tijd verwezen, zoals:gisteren, vandaag, dag, nacht, een volgend leven, een vorig leven. Een deel van de Chinese woorden had een ruimtelijke metafoor in zich, zoals ‘beneden leven’ voor ‘volgend leven’.
In de experimenten waarbij de voertaal Chinees was, gebruikten de proefpersonen bij 78 procent van de woorden een handgebaar. Bij de experimenten in het Engels, was dat ruim 85 procent. De onderzoekers gaven achteraf aan of de gebaren ‘verticaal’ of ‘niet-verticaal’ waren. Uit de analyse bleek dat er voor de Chinese woorden een duidelijk positief verband was tussen metaforisch taalgebruik en het gebruik van verticale gebaren. Dat verband was er niet wanneer de studenten aan hetzelfde experiment meededen in het Engels. Overigens werden er nog steeds wel verticale gebaren gebruikt in de Engelse setting.

Experiment in China

Dezelfde onderzoekers namen ook een experiment af onder 109 tweetaligen van de Nanjing Universiteit in China. Ook deze proefpersonen namen twee keer deel aan het experiment: een keer in het Chinees en een keer in het Engels. Zij kregen video-opnames te zien van een persoon die woorden uitsprak voorzien van gebaren. Vervolgens gaven ze op een schaal van 1 tot 7 aan in hoeverre ze het gebaar passend vonden bij het woord.
De studenten in China hadden een duidelijke voorkeur voor verticale gebaren wanneer de verticale tijdslijn ook werd aangesproken in het metaforisch taalgebruik. Maar opvallend was dat deze groep studenten dezelfde voorkeur liet zien in het Engelse experiment. Terwijl de Engelse vertalingen niet de verticale metaforen in zich hadden. De scores lagen hier wel iets lager.
Dit wijst erop dat in het brein van tweetaligen twee talen worden geactiveerd als er één taal wordt aangesproken. Daarom gebruiken tweetalige Chinezen soms ook verticale gebaren in hun Engels. Maar daarnaast is er nog een sturende factor vanuit de taal: bij woorden die metaforisch verwijzen naar een verticale tijdslijn, volgen de bijbehorende gebaren vaak dezelfde verticale richting.

Bron

  • Yan Gu, Lisette Mol, Marieke Hoetjes en Marc Swerts: Conceptual and lexical effects on gestures: the case of vertical spatial metaphors for time in Chinese, Language Cognition and Neuroscience (februari 2017), DOI

Geen opmerkingen:

Een reactie posten