Wir werden in 20 Jahren nicht mehr in den Urlaub fahren – weil die Welt immer bedrohlicher wird. Das meint der Forscher Stefan Gössling. Aber warum betreibt einer, der nicht mehr ans Reisen glaubt, ausgerechnet einen Ferienhof?
30.8.2025, bron: Spiegel.de
Bald, glaubt er, wird es sich einfach nicht mehr lohnen, viel Geld für Urlaub auszugeben, wenn man nicht mehr weiß, was man dafür bekommt. Schon jetzt könneman beobachten, wie das Klima sich ändert, wie das Ferienwetter die großen Trends bestätigt: Allein in diesem Sommer brannte es an vielen Orten Südeuropas, Deutschland versank im Juli im Regen, und Nordsee und Atlantik erreichten in diesem Jahr Rekordtemperaturen.
In Gösslings These fließt auch ein, dass man jetzt schon sehen kann, wie Orte an Attraktivität verlieren, weil es in Skigebieten keinen Schnee mehr gibt und Strände wegen des steigenden Meeresspiegels verschwinden.
»Was wir aber kollektiv als Erstes merken werden, sind die durch den Klimawandel verursachten massiven Kostensteigerungen. Klar, bei Lebensmitteln und Transport. Aber auch bei Faktoren, an die man nicht sofort denkt«, sagt Gössling. In den USA seien etwa die Preise für Versicherungen vor Feuer um zehn Prozent gestiegen, was an die Kunden weitergegeben werde. Manche Orte würden gar nicht mehr versichert, das Leben dort werde zu unberechenbar.
Hoe Nederland een paradijs werd voor exotische vogels
Nederland is het vogelwalhalla van Europa: nergens leven zoveel exotische soorten als hier. Hoe kan dat, en is het reden tot zorg? ‘Als iets exotisch is, wordt het snel geassocieerd met schadelijk.’
Dit artikel is geschreven door
Trouw, 29.8.2025
Het bruist rondom de Kralingse Plas in Rotterdam, en dit keer niet van de menselijke activiteit. Het is tropisch warm, maar een doordeweeks dag. Op de paden begeeft zich daarom slechts een handvol overmoedige wandelaars en hardlopers. Nee, het leven komt vandaag vanuit het groen. Vanaf de grasperkjes rondom het meer klinkt opgewonden gegak en uit de bomen stijgt vrolijk gekwetter op. Het zijn nijlganzen en halsbandparkieten.
Hoewel het (straat)beeldbepaalde vogels zijn in Rotterdam, die er rondvliegen alsof de stad van hen is, horen ze hier eigenlijk niet te leven. Nijlganzen en halsbandparkieten zijn exoten. De gans komt oorspronkelijk uit Afrika, de parkiet uit de Sahel en Zuid-Azië. Toch leven er tienduizenden exemplaren van beide soorten in Nederland.
Vanwege hun aantallen en hun kleurrijke verenkleed springen deze twee exoten nogal in het oog. Maar ze zijn niet alleen. In 2020 concludeerde Sovon Vogelonderzoek dat er in Nederland meer dan 250 soorten vogelexoten in het wild zijn vastgesteld. Een aantal van die exotische vogels is het gelukt om in Nederland te broeden en zo een gevestigde populatie te ontwikkelen, zegt Albert de Jong, woordvoerder bij Sovon.Per jaar kan het verschillen hoeveel soorten er broeden. “Soms zijn het er dertien of veertien, soms zestien. Het schommelt rond de vijftien.”
Ten opzichte van andere Europese landen is dat veel. Daar hebben tussen de een en negen exotische vogelsoorten zich permanent gevestigd, zegt De Jong. Zo is Nederland ruimschoots koploper en min of meer het Avifauna van Europa. Voorbeelden van exotische vogels die Nederland inmiddels als thuishonk claimen zijn de grote en kleine Canadese gans, de rosse stekelstaart en de casarca.
Vogels kunnen meeliften met het vrachtverkeer
Volgens André de Baerdemaeker, stadsecoloog bij Bureau Stadsnatuur, is er een aantal redenen waarom hier zoveel exotische vogelsoorten voorkomen. “Nederland is een knooppunt voor internationaal vrachtverkeer”, zegt hij. Diersoorten kunnen dus meeliften. In ballastwater of gewoon aan boord, zoals huiskraaien uit India deden.
“Die vlogen aan boord van zeeschepen en zaten gewoon in de mast van het schip. Ze lieten zich voeren door de bemanning. Want al die maanden op zee, dan is zo’n vogel die gezellig dichtbij komt ook wel leuk natuurlijk.” Het gevolg was dat enkele tientallen huiskraaien zich in Hoek van Holland vestigden.
Verder stammen veel vaste exotische vogels af van uit gevangenschap ontsnapte dieren. “Dat is eigenlijk de voornaamste route”, zegt De Baerdemaeker. “We zien iedere eerste voorjaarsdag van het jaar overal grasparkieten, valkparkieten en zelfs ara’s rondvliegen. Omdat het raam openstaat, ze de kooi uit vliegen, naar buiten gaan, de weg naar huis niet meer weten en blijven rondvliegen. De meeste vogels komen jammerlijk aan hun eind. Maar een aantal soorten heeft de juiste skills om stand te houden.”
Ontsnapt uit watervogelcollecties
Zoals halsbandparkieten. Die ontsnapten al in de jaren zestig. Ze broedden voor het eerst in 1968 in Den Haag, maar de populatie explodeerde pas in de jaren negentig. Volgens de meest recente telling van Sovon leven er nu zo’n 28.000 halsbandparkieten in Nederland. Daarnaast stijgt het aantal grote alexanderparkieten sinds een aantal jaren rap: van 58 exemplaren in 2010 tot 985 in 2025.
Ook zijn veel exotische vogels afkomstig uit watervogelcollecties, zegt De Baerdemaeker. De nijlgans, bijvoorbeeld. Ook die begon zich vanaf de jaren zestig over Nederland te verspreiden. Inmiddels leven er hier zo’n 40.000. Andere voorbeelden zijn de carolina-eend (uit Noord-Amerika), mandarijneend (China) en Indische gans (Zuid- en Centraal-Azië).
Er is volgens De Baerdemaker nog een laatste verklaring voor het hoge aantal exotische vogels in Nederland: het feit dat dit een waterrijk, vogelvriendelijk land is. “We hebben een klein landje waar ontzettend veel vogels bij elkaar zitten. Je kan geen minuut naar buiten kijken zonder een vogel te zien.” De leefomstandigheden zijn hier voor veel vogelsoorten aangenaam, ook voor exoten.
De halsbandparkiet vervult een ecologische niche
Dan de hamvraag: kan het kwaad dat Nederland zoveel exotische vogels herbergt? Volgens Albert de Jong van Sovon niet per se. “Dat is een beetje mijn frustratie. Als iets exotisch is, wordt het snel geassocieerd met schadelijk. Er zijn eigenlijk weinig voorbeelden van exotische vogels in Nederland die daadwerkelijk een gevaar vormen voor andere soorten.”
Zoiets is overigens zelden zwart-wit. Neem de halsbandparkiet. Die vervult een specifieke ecologische ‘niche’, zegt De Jong. Inheemse parkietachtigen zijn er immers niet in West-Europa. Plus: er is hier genoeg voedsel te vinden. Net als nestholten om jongen in groot te brengen.
Maar uiteindelijk concurreren ze wel met inheemse vogels. “Ik heb gezien dat ze jonge kauwen van het nest trekken en eruit werpen”, zegt Janneke van der Loop, invasieve-exotenexpert bij het Nederlands Expertise Centrum Exoten. “Op een gegeven moment krijgen inheemse soorten daar last van.”
De agrarische sector is niet blij met de nijlgans
Een plant- of diersoort wordt wettelijk gezien als een invasieve exoot als die voor schade zorgt, zegt Van der Loop. “Aan de biodiversiteit, aan de economie of aan de volksgezondheid.” Invasieve exoten kunnen volgens de definitie die de Nederlandse overheid hanteert alleen uit andere continenten komen. “Ook al zijn er ook Europese soorten die zich invasief kunnen gedragen.”
Nijlganzen zijn een invasieve exoot, wat ook betekent dat ze bestreden (afgeschoten) worden. “Dat heeft niet zozeer met concurrentie met andere soorten te maken”, zegt De Jong, “maar met het feit dat de soort voor schade in de landbouw zorgt. Ze eten veel gras, dat vindt de agrarische sector niet leuk.”
Ook de huiskraai is een invasieve exoot: volgens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit zorgen ze voor overlast voor mensen en ongewenste concurrentie voor inheemse dieren. De tientallen exemplaren uit Hoek van Holland zijn vanaf 2013 uitgeroeid.
Invasieve exoten zijn niet het probleem
André de Baerdemaeker vindt het hypocriet dat invasieve vogels ‘de zwartepiet toegespeeld krijgen’. “Wij brengen de ecosystemen hier aan het wankelen en gaan vervolgens wijzen naar invasieve exoten als probleem”, zegt hij. “Ik snap dat een invasieve indringer niet helpt wanneer je een kwetsbare soort in stand probeert te houden. Maar als men het fanatisme waarmee men exoten bestrijdt aan de dag zou leggen om andere ecologische problemen op te lossen, dan zouden we een stuk verder de goede kant op gaan.”
Bovendien is het arbitrair wát een exoot is. Fazant werden bijvoorbeeld duizenden jaren geleden door de Romeinen vanuit China naar Nederland en Europa geïmporteerd voor de jacht, zegt De Baerdemaeker. Volgens Sovon bedraagt de winterpopulatie nog altijd 50.000 tot 100.000 exemplaren. De fazant is ‘de enige ingeburgerde exoot’, zegt De Jong. De vogel wordt wettelijk beschermd, net als inheemse vogels.
Maar de stadsduif, een gedomesticeerde versie van de rotsduif, afkomstig uit Zuid-Europa en Centraal- en Zuid-Azië, komt ook al sinds de Romeinse tijd voor in Nederland. Volgens De Baerdemaeker werden ze gegeten en jarenlang gehouden voor de duivensport. Alleen wordt de stadsduif niet als inheemse soort beschouwd en dus niet wettelijk beschermd. “Het is een classificering die wij als mensen aanbrengen. Dat is arbitrair”, erkent De Jong.
Klimaatvluchtelingen zetten ons voor een filosofisch vraagstuk
Die vraag wat inheems is en wat is exotisch zal de komende jaren blijven spelen. Volgens De Baerdemaeker is het ‘gouden tijdperk van exotenverspreiding’ voorbij, omdat de aandacht voor natuur, biodiversiteit en exoten is gegroeid. Het tijdperk der ‘klimaatvluchtelingen’ is aanstaande, denkt hij: vogels zullen vanuit Zuid-Europa hierheen trekken, omdat het klimaat ze meer aanstaat.
“Een voorbeeld daarvan is de Cetti’s zanger. Die wordt niet als invasieve exoot bestempeld, omdat-ie op eigen kracht hierheen komt. Die verlegt op natuurlijke wijze zijn leefgebied. De discussie die dan ontstaat is: klimaatopwarming is een door de mens ontstaan effect, dus moeten die nieuwe soorten dan als onnatuurlijk gezien worden of niet? Dat is eigenlijk een heel filosofisch vraagstuk.”
Die vraag zal vermoedelijk pas over jaren worden beantwoord. Maar, logischerwijs, niet door de vogels bij de Kralingse Plas. Die hebben het voorlopig druk met wat anders: het stijgende kwik. De meeste nijlganzen zijn naar de schaduw of het water verplaatst. Zelfs de halsbandparkieten laten zich niet meer zien. Maar horen? Dat wel.
Meer dan een kwart van de koeien loopt kreupel. ‘Hun benen zijn niet gemaakt voor betonnen stalvloeren’
Ruim een kwart van de melkkoeien loopt kreupel, blijkt uit een groot data-onderzoek van verschillende universiteiten. Als koeien meer de wei in kunnen, kan dat veel klachten voorkomen.
Ongeveer 28 procent van de melkkoeien loopt in meer of mindere mate kreupel. Bij ongeveer een derde van die kreupele koeien zijn de klachten zo ernstig dat ze een poot volledig proberen te ontlasten als ze staan of lopen. Dat concluderen onderzoekers van de universiteiten van Utrecht en Wageningen samen met collega’s van de Cornell University in New York.
Steven Radersma • Nieuwsblad van het Noorden, 26.8.2025
Het pilotengat, gefotografeerd vanuit Bedum Foto: Henk Huitsing
Een groot ellipsvormig gat in de bewolking heeft verbazing gewekt bij velen in Noord-Nederland. Nader onderzoek gisteren leerde dat zich maandagavond een bijzonder weersverschijnsel heeft voorgedaan: een zogeheten ‘pilotengat’.
Het was een onnatuurlijk mooi gevormd gat in de bewolking, afgetekend met een scherpe rand. Veel noorderlingen vergaapten zich aan dit verschijnsel en plaatsten er foto’s van op sociale media. ‘Wow bijzonder!’, schrijft de één. ‘Buitenaards leven dat af en toe langs komt’, schrijft een ander met een knipoog. En: ‘Het lijkt wel een immens schotel.’.
‘Paar keer per jaar’
Weerman Peter Kuipers Munneke van de NOS kent het verschijnsel pilotengat. „Je ziet ze niet vaak, in Nederland misschien een paar keer per jaar. Omdat het zo opvallend is worden veel foto’s gemaakt en gaat zo’n gat viral op de sociale media. Dat zie je bijvoorbeeld ook bij waterhozen.”
Volgens Kuipers Munneke ontstaan de pilotengaten door vliegtuigen die door de wolken vliegen. Het heeft te maken met de lucht die door de straalmotoren gaat. Die wordt samengeperst, en zet achter het vliegtuig weer uit. „Door die uitzetting ontstaat kou”, legt de weerman uit. „In die wolk is het al -10 tot -20 graden, en deze kou komt daar bovenop.”
Domino-effect
Die extra kou is net het laatste zetje dat onderkoelde waterdruppels nodig hebben om te bevriezen, zegt de NOS-weerman „Er ontstaan dan ijskristallen die een aanzuigende werking hebben op andere onderkoelde druppels, die ze als het ware weg eten. Je moet het zien als een soort domino-effect, dat gelijkmatig verloopt. Daardoor ontstaat dat mooie, scherp afgetekende gat.”
Zo’n gat kan alleen ontstaan als de omstandigheden precies goed zijn, vandaar dat het een zeldzaam fenomeen is. „Het moeten wolken op 3 tot 4 kilometer hoogte zijn, en de temperatuurdaling moet precies goed zijn”, legt Kuipers Munneke uit. ‘Een graad meer of minder maakt al heel veel uit.”
Ook vanuit Leek was het gat goed zichtbaar Foto: Meta Mulder-Veening
Het ontstaan van pilotengaten was vroeger een raadsel
De pilotengaten treden soms op sinds vliegtuigen uitgerust werden met straalmotoren. Het was lang onduidelijk waardoor ze ontstonden. „Het heeft halverwege de vorige eeuw zo’n tien jaar in beslag genomen voordat ze daar achter kwamen”, weet Kuipers Munneke. „Zo’n pilotengat ontstaat pas tien tot twintig minuten nadat een vliegtuig gepasseerd is. Het duurde lang voordat de link gelegd werd.”
Grootste melkveebedrijf van Nederland failliet: 'We hoorden het via de media'
Het grootste melkveebedrijf van Nederland, Vreba Melkvee in Vredepeel, is failliet. Het bedrijf met zijn enorme stallen is een begrip in de agrarische wereld. Eerder had Vreba Melkvee twee boerderijen in de Achterhoek.
AD.
De rechtbank in Roermond heeft dinsdag het faillissement uitgesproken over het Noord-Limburgse bedrijf. Met ruim tweeduizend koeien is Vreba Melkvee de grootste melkveehouderij van ons land.
Het bedrijf van de familie Van Bakel, met zijn gigantische stallen en enorme carrousel waarin koeien worden gemolken, is een bekende naam in de agrarische wereld.
Volgens dagblad De Limburger zijn schuldeisers naar de rechter gestapt om het faillissement aan te vragen. Mede-eigenaar Amber van Bakel wil nog niet inhoudelijk reageren op het faillissement. „We wisten niet dat dit eraan kwam. We hoorden het via de media.”
Onrust in de Achterhoek
De familie zorgde vijf jaar geleden voor onrust in de Achterhoek, toen het in Steenderen en Laag-Keppel twee megaboerderijen ging huren van de bekende multimiljonair Kees Koolen. Boeren in de omgeving waren bang dat hierdoor de grondprijs zou gaan stijgen.
De laatste tijd was het bedrijf meerdere keren in het nieuws omdat het in de clinch lag met de gemeente Venray en de provincie Limburg. Zo zou Van Bakel een speciale verwerkingsfabriek voor zuivel en silo’s zonder vergunning gebouwd hebben.
Ook melkverwerker Farmer House Products bv en Vreba Genetics bv, dat zich bezighoudt met het opfokken van jongvee, zijn failliet verklaard. Beide zijn op hetzelfde adres gevestigd.
Wie zijn de Van Bakels?
Grondlegger van de superboerderij in Vredepeel is overgrootvader Wim. Die begon in 1956 met elf melkkoeien in het net ontgonnen gebied. Zijn drie kleinzonen Willy (1962-2023), Alex (1963) en René van Bakel (1965) breidden het uit naar een ‘superfarm’ met Amerikaanse afmetingen.
Ondertussen begon Willy een bedrijf dat boeren hielp emigreren naar Amerika. Dat liep niet goed af, een deel van de boeren kwam berooid terug, investeerders raakten hun geld kwijt. Daarop verkaste Willy naar Brazilië.
Van Bakel Onroerend Goed groeide uit tot een grote handelaar in melkquota, maar ging uiteindelijk failliet. Plannen om samen met multimiljonair Kees Koolen ‘megafarms’ in Brazilië te ontwikkelen liepen op niets uit. Naast het melkveebedrijf in Vredepeel runt de familie nog meerdere boerderijen in Nederland en eentje in Duitsland.
Rechter zet streep door faillissementen grootste melkveehouder van Nederland
21.8.2025 AD.
Het faillissement van drie onderdelen van de grootste melkveehouderij van Nederland, Vebra Melkvee in Vredepeel, is van de baan. De rechtbank Limburg heeft er een streep doorgezet, nadat de eigenaren van de megaboerderij alsnog met de schuldeiser tot een akkoord zijn gekomen.
Gezondheidsexperts: ‘bizar’ dat plastic in kauwgom niet op verpakking vermeld staat
Is het vreemd dat op shampoo wel moet staan dat er plastic in zit, maar op kauwgom niet? Gezondheidsexperts vinden van wel. De kauwgomindustrie is zich van geen kwaad bewust.
Dit artikel is geschreven door
Houtlijm. Fietsband. Plastic flesjes. Niet direct waar je aan denkt als je een kauwgompje in je mond stopt. Toch is dit ongeveer waar je op kauwt. Polyvinylacetaat (houtlijm), butylrubber (fietsband), polyethyleen (flesjes), en een rits andere plastics behoren tot de kerningrediënten van kauwgom.
Niet dat je dat ziet als je op een potje Mentos of pakje Sportlife kijkt. Nergens op de verpakkingen staat vermeld dat ze plastic bevatten. In de ingrediëntenlijst staat enkel de term ‘gombasis’. De specifieke mix van plastics is een geheim recept van fabrikanten.
Prominente gezondheidsdeskundigen vinden dit zorgwekkend, blijkt uit een rondvraag van Trouw. “Het is bespottelijk dat op de verpakking niet hoeft te staan dat er plastic inzit”, zegt analytisch chemicus Marja Lamoree (Vrije Universiteit). Over de potentiële gezondheidsrisico’s van eventuele (micro)plastics in kauwgom is weinig bekend, maar fabrikanten zouden op zijn minst duidelijk moeten maken dat consumenten op plastic kauwen, vindt ze.
"You must go in quest of yourself, and you will find yourself again only in the simple and forgotten things. Why not go into the forest for a time, literally? Sometimes a tree tells you more than can be read in books… "
Schrijver Willy Berends levert ‘keihard bewijs’: Twente is een stam
Willy Berends beschrijft in zijn nieuwste boek de Twentenaren als de laatste stam van Nederland. Het werk omvat de afgelopen 2000 jaar van die stam en weegt een kilo. De Enschedeër voelt zich deel van de stam Twente. „Ik wil alleen nog naar onszelf luisteren”, zegt hij. Maar dan slaat hem de schrik om het hart...
Tubantia, Frank Timmers
Je kunt het beste met Willy Berends praten op de Tankenberg bij Oldenzaal. Hier stond heel lang geleden een tempel. De Romein Tacitus schreef 14 na Christus dat de stam Tubanti op deze plek de godin Tanfana vereerde. Dichtbij lag een offersteen van bijna 8000 kilo, die later naar het centrum van Oldenzaal is verplaatst. Daar ligt ze nog steeds. Die steen staat op de voorkant vanDe laatste stam.
Het magische begin
Met het boek op schoot zit hij op de koude keien van de koepel die hier staat. Ook Marcel Waanders en Olaf Visscher zijn erbij. Berends heeft geen rijbewijs en zij hebben hem bij zijn zoektocht naar de wortels van de stam overal naartoe gebracht. „Het was als een avontuur uit een jongensboek”, zegt Visscher. „Het was alsof ik als Sam met Frodo van Lord of the Rings meeging”, zegt Waanders.
Berends kijkt uit over de groene omgeving en vertelt van de bronnen die hier zijn en van de 35 leylijnen die hier samenkomen. Leylijnen zijn onzichtbare banen die historische of spirituele plekken verbinden. Berends is deze energiebanen zelf gaan voelen.
Zo kan hij zich verbeelden hoe het vroeger was. Berends beschrijft dat hij nu een vrouw voor zich ziet die ooit in de tempel hier een gouden beker gebruikte om te offeren. Hij bladert door zijn boek en laat een afbeelding van die gouden beker zien. Voor Berends is deze magische plek het begin van de geschiedenis van de Germaanse stam Twente.
De missie
In 2014 ontdekte Berends dat maar weinig mensen wisten dat Twente in ieder geval al 2000 jaar bestaat. Daarom wilde Berends een boek schrijven over de geschiedenis. Eerst dacht hij aan één boek, daarna aan twee. Nu worden het er vier. Tijdens het schrijven merkte hij dat het steeds meer over zijn eigen leven ging. „Het is veel persoonlijker geworden dan ik dacht”, zegt hij.
Goede oude tijd
Op de Tankenberg denkt Berends na: „Ik ben erg benieuwd wat mensen vroeger allemaal wisten. Zij begrepen dingen over de zon, de sterren en de dieren die wij nu niet meer begrijpen. Er is veel verloren gegaan, door de Romeinen en door het christendom. Er was een tijd daarvoor, waarin de mensen elkaar niet met knuppels op de kop sloegen, maar in een hoogwaardige cultuur met elkaar leefden.”
Met zijn boek wil Berends laten zien dat de ziel van de stam Twente nog steeds bestaat. De stam van Twentenaren heeft alles overleefd door niet zo op te vallen. Andere mensen vonden de groep niet belangrijk en zelfs achterlijk.
De mensen uit Twente trokken zich daar niets van aan. Ze konden goed voor zichzelf zorgen. „Belangrijk is dat de mensen elkaar niet naar het leven stonden. Moord kwam er niet voor. Er was geen leider, er waren afspraken van noaberschap en dat werkte.”
De stenen ziel
Berends raakte steeds meer gefascineerd door oude grote offerstenen die overal in Twente liggen. Twentenaren hebben er volgens hem altijd mee gesleept om ze te bewaren en nog altijd koesteren ze die. Hij ontdekte dat deze Germaanse en heidense erfenis zelfs bij allerlei christelijke kerken is te vinden. Berends fotografeerde bijvoorbeeld een oude offersteen die in Den Ham de kerk als hoeksteen dient. Zoals volgens de koster Jezus de hoeksteen van de samenleving is.
Berends raakte ervan overtuigd dat het koesteren van deze stenen bewijst dat de ziel van de Germaanse stam Twente nog altijd bestaat. Duizend kerken bezocht hij samen met zijn twee vrienden. Het zijn kerken die hij tot de Twentse invloedssfeer rekent. En overal vond hij die kolossale keien.
De speurtocht werd haast obsessief toen hij zich realiseerde dat niemand voor hem zo al die stenen bij kerken had vastgelegd. „We gingen soms wel naar 20 kerken op een dag”, zegt hij. Hoe meer hij er vond, hoe sterker volgens hem het bewijs werd dat de stam nog leeft.
Rituelen en continuïteit
Bij de Twentse stam horen paasvuren, geveltekens, midwinterhoorn, een vlag, een volkslied, vlöggeln, een taal en kloten. Maar ook al die enorme keien. „Mijn God, daar kun je toch niet omheen?”, zegt Berends. „Daarin zit de continuïteit van dit volk. Ik had nooit gedacht dat je zo dicht bij huis zoiets spannends kunt doen.”
Hij fotografeerde ze en drukte ze af in zijn boek. Ook daarom is het zo zwaar geworden, nog los van archiefmateriaal en boeken van oude historici die hij raadpleegde en verwerkte.
Zit er iets van die stam in u?
„Ja, anders doe je dit ook niet. Stel je voor dat wij als Twente 2000 jaar met elkaar hebben doorgebracht. Dat hebben we gedaan zonder elkaar de hersens in te slaan. Alles wat fout is gegaan komt van buitenaf. Van de Romeinen tot Karel de Grote, verzin het maar: Napoleon, Hitler, de Spanjaarden; alle ellende komt van buiten.”
„Ik zie steeds minder de noodzaak om ergens anders naar te luisteren dan naar onszelf. Ook niet naar Den Haag en ook niet naar New York en naar Moskou. Laten we maar gewoon naar onszelf luisteren, want wij hebben eigenlijk als enige bewezen dat we het al zo lang met elkaar kunnen volhouden.”
Bent u een optimist?
„Zeker niet. Een jongen van 14 weet zichzelf nu volstrekt niet te redden. 2000 jaar geleden wel. We zijn met z’n allen dommer aan het worden in plaats van slimmer. We zijn echt afgestompt. Ik vind dat zonde. Dit kan best de reden zijn dat ik me op de geschiedenis van de stam heb gestort. Het is persoonlijker geworden dan ik had gedacht.”
Uw gedachten weerspiegelen die van de Twentse autonome beweging Sapientes ab Oriënte en hun Universele Verklaring van het Twentse Noaberschap. Is het boek het historisch fundament voor een autonome beweging?
„Alsjeblieft, hou er wel de humor in. Mijn boek is geen wetenschap en het is geen politiek. Je wijst me hierop en ik stel met verbijstering vast dat ik ze niet ken, maar dat de overeenkomst groot is. Het komt echt heel dichtbij. Ik schrik ervan, maar het prikkelt me ook. Mijn boek moet niet gekaapt worden voor een afscheidingsbeweging. Ik ben absoluut een vrije jongen, maar houd me niet op die manier met de toekomst bezig.”
„Aan de andere kant weet ik ook wel dat van Eibergen tot Reutum zo wordt gedacht. Het maakt mijn boek over de geschiedenis wel heel actueel. Ik moet duidelijk gaan maken hoe ik mij hiertoe verhoud. Ik moet deze beweging ontmoeten en ze een plek geven in het volgende deel.”
Dat deel wil Berends in november publiceren.
Het boek De Laatste Stam is verkrijgbaar in de boekwinkels. Online is het te bestellen via de website delaatstestam.nl
Graven naar loden kist in rijksmonument leidt tot aangifte tegen kerkbestuur en Willy Berends
De provincie Drenthe heeft aangifte gedaan van vernielingen in een historisch kerkje onder aansporing van de Twentse schrijver en amateur-onderzoeker Willy Berends. „Ik ben medeplichtig, maar niet verantwoordelijk”, zegt de Enschedeër.
Frank Timmers
Op aansporing van Berends en in zijn aanwezigheid is de afgelopen jaren herhaaldelijk gegraven en geboord in de hervormde kerk van Zweeloo. „Zeven keer”, zegt Berends. Het pittoreske godshuis is een rijksmonument en stamt uit de 13de eeuw. Berends was op zoek naar een middeleeuwse grafkist van lood.
In het geheim
Het graven en boren gebeurde in het diepste geheim. De kerkdeuren gingen dan dicht. Berends beschrijft de expeditie in geuren en kleuren in zijn net uitgekomen boek De laatste stam over de Germaanse ziel van de Twentenaren. Tal van foto’s laten zien dat er diep in het monument is gegraven. Behalve kleine keien werd er niets gevonden.
Dat heeft geleid tot aangifte door de provinciaal archeoloog van Drenthe. Zij heeft aangifte gedaan bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en bij de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. Volgens haar is de Erfgoedwet overtreden. Dat gebeurde willens en wetens: ze had vooraf gezegd dat graven niet mocht.
Dat ze het toch deden, komt omdat ze dachten dichtbij een vondst te zijn die hun wereld zou veranderen. Berends vermoedde geschiedenis te schrijven: „Mijn boek was dan in het Engels verschenen.” Het kerkbestuur zag drommen toeristen naar Zweeloo komen om de loden kist te bewonderen. En dat is belangrijk om het monument te kunnen bekostigen.
In opspraak
Berends is recent in Enschede in opspraak geraakt omdat hij onder de Grote Kerk in Enschede heeft gezocht naar sporen van de oudste Enschedeërs. Hij vond er in 2023 een botje dat hij meenam en begin dit jaar overhandigde aan Patrick Welman, voorzitter van de Oudheidmaker Twente en burgemeester van Oldenzaal. Hij heeft er inmiddels voor op zijn donder gekregen.
Verder onderzoek
De erfgoedinspectie bevestigt de aangifte van de provinciaal archeoloog. De inspecteur gaat de zaak onderzoeken en wil er niet op vooruitlopen. Duidelijk is dat de betrokkenen binnenkort aan de tand worden gevoeld. Berends schrikt van dit gevolg van zijn avontuur. Hij zegt dat er alleen tegels vernield zijn en dat die slechts 100 jaar oud zijn.
Het kerkje van Zweeloo is zo mooi dat Vincent van Gogh er een schets van maakte. Maar die schets is verdwenen en toeristen moeten het doen met een foto ervan. Het is een van de twee mysteries van Zweeloo: waar is het kunstwerk en waar is de loden grafkist? Enschedeër Willy Berends dacht dicht bij de oplossing van dat tweede mysterie te zijn.
Zweeloo is een Drents dorpje met ruim 300 inwoners. Vorig jaar was er spectaculair theater over de prinses van Zweeloo: een vrouw van aanzien, begraven in een grafheuvel uit de 5de of 6de eeuw. Haar status blijkt uit de bijzondere grafgiften om haar heen: sieraden en paarden. De grafheuvel ligt dicht bij het kerkje en is een toeristische attractie.
Littekens in de vloer
In de kerk zijn souvenirs te koop: kaarten van de kerk, plaatselijke kunst en dingen die met Van Gogh te maken hebben. Vrijdag zijn er 27 toeristen binnen geweest. Achterin staat een doopvont van Bentheimer zandsteen, vermoedelijk afkomstig uit de 9de eeuw, die ooit gebruikt werd als drinkbak voor koeien.
Als je de avondmaalstafel opzij rolt, zie je de littekens in de vloer van een slijptol. Hier is een gat gegraven. Ook onder een stoel naast het spreekgestoelte zijn de groeven nog zichtbaar van een tweede gat. Onder leiding van Berends werd hier meters diep gegraven op zoek naar een loden grafkist. Waarom en wat had deze man uit Enschede hier te zoeken?
Voor de kerk ligt een kolossale steen. Het moet een offersteen zijn uit de tijd dat de mensen hier nog heidens en Germaans waren. Vanwege die steen was Berends bij deze kerk terecht gekomen. Voor zijn boek De laatste stam bezocht hij duizend kerken in het Nedersaksisch taalgebied. Overal vond hij dit soort stenen die de Germanen bij hun rituelen gebruikten. Dat ze netjes bewaard worden, bewijst voor hem dat de Twentse stam - de Tubanten - nog altijd leeft.
Maar in Zweeloo gaat het verder. Hier raakte hij in de ban van het mysterie van de loden kist. Het verhaal gaat dat er onder de kerkvloer een loden grafkist moet liggen. De kist moet uit de vroege middeleeuwen zijn en is uiterst zeldzaam. Alleen iemand die rijk was, kon het zich permitteren. Lood conserveert goed.
Schatkaart
Berends spoorde een soort schatkaart op met een aanwijzing waar in de kerk de kist moest liggen. Hij sprak in Nijmegen met het Valkhofmuseum over de loden kist die daar bij opgravingen in 2001 werd gevonden. Met al deze informatie wakkerde hij het vuur bij de kerkenraad van Zweeloo aan om te gaan graven. Dat gebeurde de afgelopen drie jaar. Er werd niets gevonden.
De tol
Maar nu hebben de betrokkenen de Erfgoedinspectie op hun dak vanwege overtreding van de Erfgoedwet. Berends was er afgelopen week nog niet van op de hoogte. Hij schrikt ervan en zegt: „Ik ben medeplichtig, zeker, maar ik ben niet verantwoordelijk.”
Op de niet oorspronkelijke tegelvloer na is er volgens hem niets vernield. Hij geeft toe dat daarin is gezaagd en geboord en dat er daarna is gegraven. Maar die grond was 100 jaar geleden ook al overhoop gehaald.
„Het is geen ongeroerde grond”, zegt hij. „Ik heb niet het gevoel dat ik mensen heb aangezet iets strafbaars te doen. Ik ben schrijver en onderzoeker, ik heb zelf niet gegraven. Bovendien, als Drentenaren iets niet willen, doen ze het echt niet.”
Zandbak
Berends zegt dat er wel over is gesproken of dit kon. „Het is wel iets anders dan graven in een zandbak”, zegt hij. „We wisten dat het een rijksmonument is. Maar er ligt gewoon bouwzand onder. Als ze het geld hadden gehad, was er vloerverwarming aangelegd.”
Berends zegt dat de ondergrondse zoektocht een paar jaar heeft geduurd. Er is twee keer gegraven en vijf keer geboord. Aanwijzingen kwamen van dat oude kaartje, een metaaldetector, een grondradar, een wichelroedeloper en een paragnost. „Die loden kist, dat was goud geweest”, zegt hij.
Maar een klein gaatje
Een van de betrokkenen bij de speurtocht was Gilbert Mulder. Hij is voorzitter van de kerkenraad en kerkrentmeester. Bovendien is hij raadslid voor de Partij van de Arbeid in Coevorden, de gemeente waaronder Zweeloo valt.
Hij vertelt dat de tussenkomst van die paragnost hem ook te ver ging. Want hij is van ‘eerst zien dan geloven'. Maar er is toen ook slechts een klein gaatje geboord. En niets gevonden. Aanvankelijk zag hij het niet zitten, maar daarna kreeg ook hij de geest.
Verboden of niet?
Hij zegt dat de kerkenraad toestemming heeft gegeven voor de archeologische expeditie. De kerkenraad heeft overleg gehad met de provinciaal archeoloog om te polsen of dit wel kon. Hij heeft niet begrepen dat deze kleine ingrepen niet mochten. „In mijn beleving kon het alleen niet als het heel groot was”, zegt hij.
Maar dat ligt volgens de provincie Drenthe anders. De provinciaal archeoloog heeft vooraf twee dingen gezegd. In de eerste plaats dat er geen archeologisch of wetenschappelijk bewijs is dat er een loden kist ligt. In de tweede plaats dat onderzoeken met een metaaldetector mag, maar graven niet.
Geen spijt
Mulder heeft ook nu geen spijt van het graven en boren. Hij denkt niet dat er strafbare feiten zijn gepleegd en kan zich niet voorstellen dat het nog gevolgen voor het bestuur heeft.
Voor de provinciaal archeoloog is er echter sprake van overtreding van de Erfgoedwet. Ze heeft daarom aangifte gedaan bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en bij de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed.
Op zwart zaad
Mulder licht toe waarom de kerkenraad zo heeft gehoopt op een historische vondst. „We zitten op zwart zaad”, zegt hij. „We hebben 300 leden. Jaarlijks overlijden er 15. Het gaat zelfs steeds sneller door de vergrijzing.”
De vondst van de loden kist zou de toekomst financieel veel rooskleuriger hebben gemaakt. De kerk heeft inkomsten van de leden, donaties, trouwerijen, exposities en concerten. En er komen dus toeristen omdat Vincent van Gogh het kerkje ooit schetste.
In Amerika
Het origineel van de kunstenaar is zoek sinds een veiling tweede helft vorige eeuw. Het laatste bericht is dat het in handen is van een rijke en anonieme Amerikaan. Gelukkig maakte Mulder er bijtijds een foto van. Die hangt in de kerk en er worden kaarten van verkocht.
Hoe anders wordt het als hier in de kerk een loden grafkist te zien is uit de vroege middeleeuwen toen het christendom hier nog geen voet aan de grond had gekregen. De kerk zou van zijn zorgen verlost zijn. Iedereen zou Zweeloo kennen.
Kiemen in Drentse grond
Het dorpje zou internationaal op de kaart staan. En het zou niet alleen door Van Gogh bijdragen aan de brede welvaart in Zuid- en Oost Drenthe, die onder de noemer van ‘Kiemen in Drentse grond’ is vastgelegd in de Regio Deal.
Berends vindt dat de zaak een open einde heeft. „Er is een loden kist geweest. Dat staat vast. Als die niet hier ligt, is die gestolen. Iemand in Zweeloo weet misschien het antwoord, maar zwijgt.” In het boek De laatste stam wordt op het laatst een man opgevoerd die zegt: „De hele vloer moet eruit.” Mulder gaat daaraan niet beginnen. En als, dan vraagt hij eerst toestemming.
Kerkbestuur graaft illegaal onder kerkje Zweeloo. ‘We hoopten op een schat en waren bang voor roofridders’
