Graven naar loden kist in rijksmonument leidt tot aangifte tegen kerkbestuur en Willy Berends
De provincie Drenthe heeft aangifte gedaan van vernielingen in een historisch kerkje onder aansporing van de Twentse schrijver en amateur-onderzoeker Willy Berends. „Ik ben medeplichtig, maar niet verantwoordelijk”, zegt de Enschedeër.
Frank Timmers
Op aansporing van Berends en in zijn aanwezigheid is de afgelopen jaren herhaaldelijk gegraven en geboord in de hervormde kerk van Zweeloo. „Zeven keer”, zegt Berends. Het pittoreske godshuis is een rijksmonument en stamt uit de 13de eeuw. Berends was op zoek naar een middeleeuwse grafkist van lood.
In het geheim
Het graven en boren gebeurde in het diepste geheim. De kerkdeuren gingen dan dicht. Berends beschrijft de expeditie in geuren en kleuren in zijn net uitgekomen boek De laatste stam over de Germaanse ziel van de Twentenaren. Tal van foto’s laten zien dat er diep in het monument is gegraven. Behalve kleine keien werd er niets gevonden.
Dat heeft geleid tot aangifte door de provinciaal archeoloog van Drenthe. Zij heeft aangifte gedaan bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en bij de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. Volgens haar is de Erfgoedwet overtreden. Dat gebeurde willens en wetens: ze had vooraf gezegd dat graven niet mocht.
Geschiedenis schrijven
Dat ze het toch deden, komt omdat ze dachten dichtbij een vondst te zijn die hun wereld zou veranderen. Berends vermoedde geschiedenis te schrijven: „Mijn boek was dan in het Engels verschenen.” Het kerkbestuur zag drommen toeristen naar Zweeloo komen om de loden kist te bewonderen. En dat is belangrijk om het monument te kunnen bekostigen.
In opspraak
Berends is recent in Enschede in opspraak geraakt omdat hij onder de Grote Kerk in Enschede heeft gezocht naar sporen van de oudste Enschedeërs. Hij vond er in 2023 een botje dat hij meenam en begin dit jaar overhandigde aan Patrick Welman, voorzitter van de Oudheidmaker Twente en burgemeester van Oldenzaal. Hij heeft er inmiddels voor op zijn donder gekregen.
Verder onderzoek
De erfgoedinspectie bevestigt de aangifte van de provinciaal archeoloog. De inspecteur gaat de zaak onderzoeken en wil er niet op vooruitlopen. Duidelijk is dat de betrokkenen binnenkort aan de tand worden gevoeld. Berends schrikt van dit gevolg van zijn avontuur. Hij zegt dat er alleen tegels vernield zijn en dat die slechts 100 jaar oud zijn.
Mysteries
Het kerkje van Zweeloo is zo mooi dat Vincent van Gogh er een schets van maakte. Maar die schets is verdwenen en toeristen moeten het doen met een foto ervan. Het is een van de twee mysteries van Zweeloo: waar is het kunstwerk en waar is de loden grafkist? Enschedeër Willy Berends dacht dicht bij de oplossing van dat tweede mysterie te zijn.
Zweeloo is een Drents dorpje met ruim 300 inwoners. Vorig jaar was er spectaculair theater over de prinses van Zweeloo: een vrouw van aanzien, begraven in een grafheuvel uit de 5de of 6de eeuw. Haar status blijkt uit de bijzondere grafgiften om haar heen: sieraden en paarden. De grafheuvel ligt dicht bij het kerkje en is een toeristische attractie.
Littekens in de vloer
In de kerk zijn souvenirs te koop: kaarten van de kerk, plaatselijke kunst en dingen die met Van Gogh te maken hebben. Vrijdag zijn er 27 toeristen binnen geweest. Achterin staat een doopvont van Bentheimer zandsteen, vermoedelijk afkomstig uit de 9de eeuw, die ooit gebruikt werd als drinkbak voor koeien.
Als je de avondmaalstafel opzij rolt, zie je de littekens in de vloer van een slijptol. Hier is een gat gegraven. Ook onder een stoel naast het spreekgestoelte zijn de groeven nog zichtbaar van een tweede gat. Onder leiding van Berends werd hier meters diep gegraven op zoek naar een loden grafkist. Waarom en wat had deze man uit Enschede hier te zoeken?
Offerstenen
Voor de kerk ligt een kolossale steen. Het moet een offersteen zijn uit de tijd dat de mensen hier nog heidens en Germaans waren. Vanwege die steen was Berends bij deze kerk terecht gekomen. Voor zijn boek De laatste stam bezocht hij duizend kerken in het Nedersaksisch taalgebied. Overal vond hij dit soort stenen die de Germanen bij hun rituelen gebruikten. Dat ze netjes bewaard worden, bewijst voor hem dat de Twentse stam - de Tubanten - nog altijd leeft.
Maar in Zweeloo gaat het verder. Hier raakte hij in de ban van het mysterie van de loden kist. Het verhaal gaat dat er onder de kerkvloer een loden grafkist moet liggen. De kist moet uit de vroege middeleeuwen zijn en is uiterst zeldzaam. Alleen iemand die rijk was, kon het zich permitteren. Lood conserveert goed.
Schatkaart
Berends spoorde een soort schatkaart op met een aanwijzing waar in de kerk de kist moest liggen. Hij sprak in Nijmegen met het Valkhofmuseum over de loden kist die daar bij opgravingen in 2001 werd gevonden. Met al deze informatie wakkerde hij het vuur bij de kerkenraad van Zweeloo aan om te gaan graven. Dat gebeurde de afgelopen drie jaar. Er werd niets gevonden.
De tol
Maar nu hebben de betrokkenen de Erfgoedinspectie op hun dak vanwege overtreding van de Erfgoedwet. Berends was er afgelopen week nog niet van op de hoogte. Hij schrikt ervan en zegt: „Ik ben medeplichtig, zeker, maar ik ben niet verantwoordelijk.”
Op de niet oorspronkelijke tegelvloer na is er volgens hem niets vernield. Hij geeft toe dat daarin is gezaagd en geboord en dat er daarna is gegraven. Maar die grond was 100 jaar geleden ook al overhoop gehaald.
„Het is geen ongeroerde grond”, zegt hij. „Ik heb niet het gevoel dat ik mensen heb aangezet iets strafbaars te doen. Ik ben schrijver en onderzoeker, ik heb zelf niet gegraven. Bovendien, als Drentenaren iets niet willen, doen ze het echt niet.”
Zandbak
Berends zegt dat er wel over is gesproken of dit kon. „Het is wel iets anders dan graven in een zandbak”, zegt hij. „We wisten dat het een rijksmonument is. Maar er ligt gewoon bouwzand onder. Als ze het geld hadden gehad, was er vloerverwarming aangelegd.”
Berends zegt dat de ondergrondse zoektocht een paar jaar heeft geduurd. Er is twee keer gegraven en vijf keer geboord. Aanwijzingen kwamen van dat oude kaartje, een metaaldetector, een grondradar, een wichelroedeloper en een paragnost. „Die loden kist, dat was goud geweest”, zegt hij.
Maar een klein gaatje
Een van de betrokkenen bij de speurtocht was Gilbert Mulder. Hij is voorzitter van de kerkenraad en kerkrentmeester. Bovendien is hij raadslid voor de Partij van de Arbeid in Coevorden, de gemeente waaronder Zweeloo valt.
Hij vertelt dat de tussenkomst van die paragnost hem ook te ver ging. Want hij is van ‘eerst zien dan geloven'. Maar er is toen ook slechts een klein gaatje geboord. En niets gevonden. Aanvankelijk zag hij het niet zitten, maar daarna kreeg ook hij de geest.
Verboden of niet?
Hij zegt dat de kerkenraad toestemming heeft gegeven voor de archeologische expeditie. De kerkenraad heeft overleg gehad met de provinciaal archeoloog om te polsen of dit wel kon. Hij heeft niet begrepen dat deze kleine ingrepen niet mochten. „In mijn beleving kon het alleen niet als het heel groot was”, zegt hij.
Maar dat ligt volgens de provincie Drenthe anders. De provinciaal archeoloog heeft vooraf twee dingen gezegd. In de eerste plaats dat er geen archeologisch of wetenschappelijk bewijs is dat er een loden kist ligt. In de tweede plaats dat onderzoeken met een metaaldetector mag, maar graven niet.
Geen spijt
Mulder heeft ook nu geen spijt van het graven en boren. Hij denkt niet dat er strafbare feiten zijn gepleegd en kan zich niet voorstellen dat het nog gevolgen voor het bestuur heeft.
Voor de provinciaal archeoloog is er echter sprake van overtreding van de Erfgoedwet. Ze heeft daarom aangifte gedaan bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en bij de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed.
Op zwart zaad
Mulder licht toe waarom de kerkenraad zo heeft gehoopt op een historische vondst. „We zitten op zwart zaad”, zegt hij. „We hebben 300 leden. Jaarlijks overlijden er 15. Het gaat zelfs steeds sneller door de vergrijzing.”
De vondst van de loden kist zou de toekomst financieel veel rooskleuriger hebben gemaakt. De kerk heeft inkomsten van de leden, donaties, trouwerijen, exposities en concerten. En er komen dus toeristen omdat Vincent van Gogh het kerkje ooit schetste.
In Amerika
Het origineel van de kunstenaar is zoek sinds een veiling tweede helft vorige eeuw. Het laatste bericht is dat het in handen is van een rijke en anonieme Amerikaan. Gelukkig maakte Mulder er bijtijds een foto van. Die hangt in de kerk en er worden kaarten van verkocht.
Hoe anders wordt het als hier in de kerk een loden grafkist te zien is uit de vroege middeleeuwen toen het christendom hier nog geen voet aan de grond had gekregen. De kerk zou van zijn zorgen verlost zijn. Iedereen zou Zweeloo kennen.
Kiemen in Drentse grond
Het dorpje zou internationaal op de kaart staan. En het zou niet alleen door Van Gogh bijdragen aan de brede welvaart in Zuid- en Oost Drenthe, die onder de noemer van ‘Kiemen in Drentse grond’ is vastgelegd in de Regio Deal.
Berends vindt dat de zaak een open einde heeft. „Er is een loden kist geweest. Dat staat vast. Als die niet hier ligt, is die gestolen. Iemand in Zweeloo weet misschien het antwoord, maar zwijgt.” In het boek De laatste stam wordt op het laatst een man opgevoerd die zegt: „De hele vloer moet eruit.” Mulder gaat daaraan niet beginnen. En als, dan vraagt hij eerst toestemming.
Kerkbestuur graaft illegaal onder kerkje Zweeloo. ‘We hoopten op een schat en waren bang voor roofridders’
De mannen hebben meermalen gegraven in het monumentale kerkje van Zweeloo. Foto: Willy Berends
Geen opmerkingen:
Een reactie posten