voor mensen slechte plekken

 In het artikel van Kiki Kolman in Trouw van 5 juni 2017  schrijft ze  onder  de titel “Hoe waarschuw je de toekomst voor kernafval?” 

Oftewel hoe breng je ‘negatieve plekken voor mensen onder de aandacht van toekomstige generaties?

Ze schrijft: “ Een voorbeeld is te vinden in Japan. Honderden jaren geleden plaatste de bevolking daar stenen om hun nakomelingen te waarschuwen voor tsunami's. In de bergen werden boodschappen gehakt als 'bouw geen huizen onder dit punt'. Op veel plaatsen werden de waarschuwingen genegeerd. Met de nieuwste technologieën kunnen we een tsunami op tijd voorspellen, was de gedachte. Het waren deze huizen die in 2011 werden weggespoeld.”

Afschrikwekkende stekels hadden moeten waarschuwen voor een berging van kernafval in Nieuw-Mexico. Dit plan is niet uitgevoerd. © RV

"Atomische priesters

Wetenschappers uit verschillende sectoren breken hun hoofd over dit dilemma. Voor het eerst in de jaren tachtig, toen het Amerikaanse ministerie van energie een oproep deed. Aanleiding was de mogelijke aanleg van Yucca Mountain, een berging in Nevada die door protesten nog altijd niet in gebruik is. Ingenieurs, antropologen, architecten, taalwetenschappers en kunstenaars kwamen met oplossingen. Hun antwoorden laten zien hoe groot de uitdaging is.

De Zwitserse natuurkundige Emil Kowalski pleitte ervoor om van de bergingsplaats een technisch hoogstandje te maken. Het openen zou zo ingewikkeld moeten zijn, dat een beschaving die hierin slaagt, ongetwijfeld ook slim genoeg is om het gevaar van nucleair afval te begrijpen.

Thomas Sebeok liet zich als linguïst inspireren door het katholieke geloof. Religie, zo bedacht hij, gaat dankzij rituelen en instituties al tweeduizend jaar mee. Om mensen uit de buurt van bergingsruimtes te houden, zouden daarom verhalen de ronde moeten doen over een speciale plek waar mensen niet mogen komen. Een 'atomisch priesterschap' moet de verhalen in leven houden. Alleen de priesters, een groep natuurkundigen, zouden de waarheid van het kernafval kennen.

Wellicht niet de meest realistische, maar wel de origineelste oplossing, was afkomstig van schrijver Françoise Bastide en taalexpert Paolo Fabbri. Zij bedachten de 'Ray Cat'. Omdat katten al duizenden jaren dicht bij mensen leven en mythes eeuwen kunnen overbruggen, pleitten zij voor het fokken van katten die in de buurt van radioactieve straling van kleur veranderen. Volksverhalen over het gevaar dat de katten detecteren, zouden via poëzie, liederen en schilderijen worden overgebracht van generatie op generatie.

De ingestelde werkgroep presenteerde uiteindelijk een minder wild idee aan het ministerie. Bovenop Yucca Mountain moest een monument komen. Op grote, stenen pilaren zou in alle talen worden geschreven wat zich hier onder de grond bevond. Technische kennis moest in bibliotheken over de hele wereld worden vastgelegd, zodat die niet verloren kon gaan."

Hoe vorm te geven?

"Archeoloog van de toekomst

Als archeoloog weet Cornelius Holtorf voor welke uitdagingen deze wetenschappers stonden. Hij heeft immers ervaring met het ontcijferen van eeuwenoude informatie. Zijn kennis gebruikt hij nu om te bedenken hoe een waarschuwingsboodschap millennia kan overbruggen.

"We staan voor drie moeilijkheden", vertelt hij vanuit Zweden, waar hij aan de Linnaeus University werkt. Ten eerste moet de boodschap worden overgebracht op een medium dat meer dan tienduizend jaar meegaat. "Je kunt wel een monument bouwen, maar welk materiaal houdt het zo lang vol?" Finland is als eerste Europese land gestart met het graven van een diepondergrondse berging. "Maar de verwachting is dat hier over vierhonderd jaar een ijstijd uitbreekt. Dan blijft geen monument overeind staan."

Dan de tweede uitdaging. Als de geschreven boodschap de tand des tijds overleeft, is het nog altijd de vraag in welke taal die boodschap moet worden opgetekend. De kans is klein dat onze talen over tienduizend jaar nog steeds bestaan. En zelfs het gebruik van pictogrammen en symbolen is niet universeel.

Ten slotte, vervolgt Holtorf, is er nog de culturele context waarin de boodschap wordt begrepen. "Zelfs als ze in de toekomst onze taal ontcijferen, is de betekenis aan interpretatie onderhevig." Een voorbeeld is te vinden in Japan. Honderden jaren geleden plaatste de bevolking daar stenen om hun nakomelingen te waarschuwen voor tsunami's. In de bergen werden boodschappen gehakt als 'bouw geen huizen onder dit punt'. Op veel plaatsen werden de waarschuwingen genegeerd. Met de nieuwste technologieën kunnen we een tsunami op tijd voorspellen, was de gedachte. Het waren deze huizen die in 2011 werden weggespoeld.

Holtorf is stellig. "Het culturele vraagstuk is onoplosbaar. Je kunt de toekomst niet voorspellen. We hebben geen idee aan wie we onze boodschap richten, we weten zelfs niet of het om Homo sapiens gaat." Hij pleit ervoor radioactief afval als cultureel erfgoed te behandelen. "We moeten ervoor zorgen dat mensen interesse houden in de grondbergingen, zodat zij iedere dertig jaar terugkomen op het thema en de boodschap aanpassen aan de tijd.""

Het artikel legt de nadruk op vorm en taal maar ze vergeet dat onze voorouders een andere taal spraken; ze begrepen de taal van de subtiele waarneming en het geheugen in het landschap.  Een taal die nog steeds te leren is, maar weinigen zich in willen oefenen.