Natuur inclusief bouwen voor vogels

Vleermuis en huismus krijgen verplicht onderdak in nieuwbouw: ‘Een gaatje in de muur? Hop, d’r zit een mus in’

Biodiversiteit Het wordt verplicht om onderkomens voor de huismus, gierzwaluw en vleermuis aan te brengen in nieuwbouw. Een wijk in Vlaardingen is een voorloper. „Ik hoop dat het voorschrift wordt nageleefd, want anders houdt het snel op.” 

• 
  
  

De huismus waagt zich nog niet in Park Vijfsluizen, een nieuwbouwproject in Vlaardingen. Het terrein is nog te veel in ontwikkeling, heeft te weinig struiken om in te schuilen en voedsel te zoeken. Plekken om te nestelen heeft het wijkje wel volop: kleine openingen in de gevels bieden toegang tot de ingebouwde nestkasten.

Vanaf 1 januari 2025 wordt het verplicht om dergelijke ‘verblijfsvoorzieningen’ voor huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen aan te brengen bij nieuwbouw en grootschalige renovaties. Demissionair minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken, CDA) heeft begin deze maand voorgesteld dit op te nemen in het Bouwbesluit, de verzameling voorschriften voor de bouw.

Deze verplichting moet helpen de biodiversiteit te bevorderen door de soms dramatische achteruitgang van deze soorten te stoppen en populaties kans geven weer te groeien. ‘De Huismus verdwijnt: is het tij te keren?’, schreven wetenschappers al in 2007. Sinds de jaren tachtig verminderde het aantal broedparen met minstens de helft. De laatste jaren is de populatie op „een laag niveau gestabiliseerd”, aldus de Vogelbescherming. Bij de laatste telling werd het aantal broedparen geschat op tussen de 600.000 en 1 miljoen. Exacte tellingen van de gierzwaluw, die bijna zijn hele leven vliegend doorbrengt, zijn lastig. Maar net als de vleermuizen zijn ze in aantal achteruitgegaan. Om de overgebleven populaties zo veel mogelijk in stand te houden zijn huismus, gierzwaluw en vleermuizen wettelijk beschermd.

Kieren

De aanleg van verblijfplaatsen verplichten, is zeker een positieve stap, zegt Timo Roeke van Vogelbescherming Nederland. Hij verwacht dat de onderkomens gretig aftrek zullen vinden onder de vogels en vleermuizen. „Je ziet het op plekken waar bouwers een gaatje open hebben gelaten. Dan zit er, hop, een huismus in.”

De bouwkundige inspanningen om energie te besparen in Nederland, hebben voor deze ‘bouwwerkafhankelijke’ beesten zeer nadelig uitgepakt. Kieren werden gedicht, spouwmuren geïsoleerd, ruimtes onder dakpannen afgesloten. Het isoleren van gebouwen ging ten koste van hun levensruimte. Hoeveel meer mussen, gierzwaluwen en vleermuizen over een paar jaar het Nederlandse luchtruim doorkruisen, durft Roeke niet te zeggen. Maar hun aantallen worden gemonitord, dus er zullen meer gegevens beschikbaar komen.

Jennifer Hagens van de Stichting De Mussen Toevlucht is ook blij met het voorstel. „Het zou wel tijd worden, tot nu toe is de situatie vooral achteruitgegaan. Ik hoop dat het voorschrift wordt nageleefd, want anders houdt het snel op.”

Directeur Maike van Stiphout van DS Landschapsarchitecten heeft daar wel vertrouwen in. „Het Bouwbesluit is een ondergrens, daar kun je niet doorheen zakken.” Ze ziet deze verplichting als onderdeel van een grote en snelle verandering in de bouw. „Tien jaar geleden werd ik uitgelachen om het idee dat vogels in een gebouw kunnen wonen, dat is echt aan het kantelen.” Meer bouwers zijn bezig met hoe ze kunnen bijdragen aan de leefomgeving, aldus Van Stiphout.

Nieuwbouw in Park Vijfsluizen met direct aangebrachte vogelnesten dan wel nestkasten in de muur van een gebouw.

Foto Folkert Koelewijn

Imago

Vogels zijn in ieder geval welkom in Park Vijfsluizen. In veel gevels zitten sleuven of openingen, die bouwbedrijf Heijmans en de Vogelbescherming tonen tijdens een ‘woonwijksafari’ voor de pers. De Vogelbescherming en Heijmans gaan samenwerken aan betere voorzieningen voor vogels in nieuwbouwwijken. De sleuven geven toegang tot de holtes waar gierzwaluwen en vleermuizen kunnen verblijven. „Vleermuizen hebben een slecht imago,” zegt ecoloog Jan Willem Burgmans, die in dienst is van bouwbedrijf Heijmans. „De helft van de mensen denkt nog dat ze bloed drinken.” Maar het zijn juist heel nuttige beestjes. „We willen water in de wijk opvangen, maar daar kunnen muggen zich voortplanten. Eén vleermuis vangt tot wel duizend muggen per nacht.”

Vanuit ecologisch oogpunt zet hij wel een kanttekening bij het verplichten van verblijfsvoorzieningen. Dat is eigenlijk de laatste stap, legt Burgmans uit. Fundamenteler is dat de bodem gezond is, daarop kan de fauna floreren en dan komen de insecten, vogels en andere dieren vanzelf.

Tien jaar geleden werd ik uitgelachen om het idee dat vogels in een gebouw kunnen wonen, dat is echt aan het kantelen

Maike van Stiphout — directeur DS Landschapsarchitecten

Burgmans is wel voorstander van de nieuwe regel, al was het maar omdat daardoor alle bouwers moeten doen wat Heijmans vrijwillig doet. Heel kostbaar is het overigens niet om de verblijfplekken aan te leggen: voor een rijtjeswoning zo’n 900 euro, aldus een rapport.

In Park Vijfsluizen wordt al van alles gedaan om de biodiversiteit te bevorderen, wat tegenwoordig vaak wordt aangeduid met de term „natuurinclusief bouwen”. De wijk heeft bloemrijke groene daken, waterpartijen, een geluidswal met beplanting van wilgen, berken, beuken en een variëteit aan struiken. Op termijn moeten hier onder meer ook de ransuil, kleine karekiet en groene specht zich thuis voelen. Met een cameraval wordt nu, deels met AI, in de gaten gehouden welke insecten in de wijk voorkomen en een installatie gaat bijhouden welke vogels er zitten.

Tegels en kunstgras

Hoe de natuur in de wijk zich ontwikkelt, durft niemand te zeggen. „De mensen die hier wonen, moeten daar een succes van maken”, zegt Burgmans. Tijdens een rondtocht is te zien dat sommige bewoners hun tuin hebben geplaveid met tegels en gestoffeerd met kunstgras. „Dan moeten we het nog beter uitleggen,” zegt Burgmans. Er wordt een beetje op gestuurd. Bij de aanleg krijgen de tuinen zwarte grond, geschikt voor beplanting en niet voor betegeling.

Ook zijn eigen collega’s zullen moeten bijleren, zegt Burgmans. Altijd was de norm om bestrating strak te leggen, er hoorde geen gras tussen de tegels te groeien. Nu zijn paadjes en parkeerplaatsen halfopen aangelegd, met ruimte voor groen en waterdoorlatend.

Sommige dieren trekken zich niets aan van alle bouwactiviteiten in de wijk. Een stel Canadese ganzen paradeert met geel-bruine kuikens over het bouwterrein. Er is een vos gezien en een ijsvogel. Een medewerker van Heijmans vertelt dat een boomstam wordt omgevormd tot huisvesting voor deze kleurrijke vogel, maar dat is niet verplicht.

https://www.nrc.nl/nieuws/2024/05/20/vleermuis-en-huismus-krijgen-verplicht-onderdak-in-nieuwbouw-een-gaatje-in-de-muur-hop-dr-zit-een-mus-in-a4199419#/krant/2024/05/21/#108