zaterdag 27 mei 2017

Verering helpt natuur



KIRSTEN DORRESTIJN, Trouw 20 september 2016
"Biodiversiteit | Heilige plaatsen zijn niet alleen in trek bij gelovigen. Ook bedreigde diersoorten en unieke planten vinden er een toevluchtsoord. Maar die natuur moet wel gekoesterd worden. In een eik aan de rand van de Overasseltse en Hatense Vennen bij Nijmegen wapperen doekjes in verschillende kleuren. Het is de Koortsboom, een boom op een stuk grond waar al eeuwen een geneeskrachtige werking aan wordt toegeschreven. Door een lapje stof van een patiënt op te hangen, zou de ziekte verdwijnen. "In Nederland heb je veel van dit soort plekken, maar ze worden nog maar zelden als zodanig erkend", zegt Bas Verschuuren (41).

Als etnografisch onderzoeker schrijft hij zijn proefschrift aan Universiteit Wageningen over het integreren van culturele en spirituele waarden in natuurbeheer. Ook richtte hij het internationale natuurbeschermingsprogramma Sacred Natural Sites Initiative op. Voor zijn onderzoek bezocht hij honderden heilige plaatsen over de hele wereld.

"Afrika en Azië staan bomvol met heilige bomen en bossen", weet Verschuuren. "Maar ook in Europa heb je heilige bergweides, pelgrimsplaatsen of kapelletjes op rotsen met stukken bos eromheen. Het zijn vaak lokale gemeenschappen die de plaatsen beheren. Een spiritueel leider die gekozen is door de gemeenschap heeft zeggenschap over wat wel en niet mag op zo'n heilige plek. Hij bepaalt of zo'n gebied begraasd wordt of niet, en of er toeristen mogen komen. Dat soort beslissingen heeft invloed op de vegetatie en de dieren. Gemeenschappen beschermen de plek vaak al duizenden jaren. Zo is de biodiversiteit bij heilige plekken vaak hoger dan in de omliggende gebieden."

Onder druk

Maar door secularisering, industrialisering, infrastructuur en toerisme staan de kleine heiligdommen onder druk: er vinden steeds minder ceremonies plaats, geestelijk leiders die sterven krijgen geen opvolging. Ook maken moderne natuurbeheerders vaak onbedoeld fouten, volgens Verschuuren. "Zij zien de traditionele beheervormen over het hoofd, of negeren ze. Vooral in Afrika en India zie je dat geregeld. Soms komen de beheerders niet uit de regio en zien ze dingen op hun terrein gebeuren die ze niet begrijpen. Bij hun studie hebben ecologen niet geleerd hoe daarmee om te gaan. Ze voeren hun taken uit, maar gaan onvoldoende in gesprek met de lokale gemeenschap."

In de jaren negentig bracht de Indiase professor Ramakrishna voor het eerst het idee naar voren dat de biodiversiteit op heilige plekken hoger is. Onderzoek sindsdien leert dat heilige plekken veel endemische, unieke soorten kennen. Ook zitten er relatief veel bedreigde diersoorten. Zelfs in vergelijking met naastgelegen natuurgebieden is de biodiversiteit hoger, al is op plekken waar pelgrims massaal samenkomen juist het tegendeel het geval.

Om die diversiteit te beschermen stelde de International Union for Conservation of Nature IUCN samen met UNESCO in 2008 richtlijnen op voor natuurbeheerders. Het advies is om de lokale bevolking altijd bij planvorming te betrekken, het beheer af te stemmen op hun behoeften en respect te tonen voor religieuze gebruiken. Op verschillende heilige plekken in de wereld zijn de richtlijnen geïmplementeerd. In Centraal-Australië, bij de rots Uluru die voor de Aborigines een religieuze betekenis heeft, hebben de beheerders samen met de lokale bevolking nieuwe gedragsregels opgesteld. Tot voor kort beklommen veel toeristen de rots en namen ze steentjes mee als aandenken. Nu wordt gevraagd de rots niet meer te beklimmen.

Charismatisch leider

Om echt winst te behalen zouden beheerders een intensieve samenwerking moeten aangaan met lokale gemeenschappen, stelt Verschuuren. "Als een charismatische leider zegt dat er geen plastic zakjes meer op de grond mogen worden achtergelaten, is dat pure winst voor natuurbeschermers."

Ook het vangen en weer loslaten van levende dieren, een boeddhistisch gebruik, kan zo misschien worden teruggebracht. "In landen als Taiwan en Hong Kong worden massaal wilde dieren gevangen en vervolgens elders losgelaten. Natuurbeschermers zitten met de handen in het haar. Zonder in gesprek te gaan, kan het probleem niet worden opgelost."

Nog een plek waar natuurbeheerders winst kunnen behalen: de hoogste bergtoppen van de Himalaya. Deze pelgrimsplaatsen worden steeds drukker bezocht. "Vroeger waren pelgrims maanden onderweg op ezels", zegt Verschuuren. "Nu laten rijke Indiërs zich met een helikopter vervoeren. Er verrijzen hotels en helikopterplaatsen. Elke religieuze Indiër die het geld heeft, wil één keer in zijn leven die pelgrimsplek hebben gezien. Alleen in gesprek met religieuze leiders kunnen grenzen worden gesteld."

We verlaten de picknicktafel en lopen naar de Koortsboom toe. Verschuuren pakt een wit lapje vast en spreidt het uit om de tekst te lezen. "Geluk en gezondheid voor het hele gezin. Een goede bevalling voor onze dochter", staat er in zwarte letters. De gekleurde lapjes blijven wapperend achter.
"

https://www.trouw.nl/home/verering-helpt-natuur~a817f7e1/

Geen opmerkingen:

Een reactie posten